Arystoteles przypuszczał, że wosk pochodzi z kwiatów. To przekonanie przetrwało aż do renesansu, natomiast w 1744r. pojawiła się wzmianka o tym, że pszczoły same produkują wosk (H. C. Hornbostel). Po upływie prawie 50 lat informacje te zostały potwierdzone przez J. Hintera, a w roku 1812 szwajcarski pszczelarz Francois Huber opublikował swoje spostrzeżenia na ten temat.
Już człowiek pierwotny stosował wosk pszczeli, bowiem w Jaskini Lascaux znaleziono ślady wosku pszczelego. Najdokładniejsze i najbardziej wiarygodne informacje o jego istnieniu i wykorzystaniu przez ludzi znajdują się w źródłach starożytnej Grecji. Jednym z takich źródeł jest mit o Ikarze, synu Dedala. Mówi, że Ikar stworzył dla siebie skrzydła z białego wosku i poleciał wysoko do słońca, gdzie kruche woskowe skrzydła roztopiły się pod wpływem ciepła po czym Ikar spadł na ziemię.
Także wosk pszczeli zaistniał w przekazach z czasów starożytnego Egiptu. Używano go do balsamowania zmarłych i zamykania trumien, dzięki czemu mumifikacja była idealna. Przy pomocy wosku był chroniony papirus i malowidła na ścianach jaskiń, dzięki czemu zachowały się przez ponad 2000 lat. Egipcjanie stosowali go także w czasie budowy statków jako środek uszczelniający.
Natomiast starożytni Rzymianie wosk pszczeli stosowali do izolowania ścian przed wodą, dlatego też od licznych ludów pobierali podatki także w formie wosku. Wykorzystywany był również do wysyłania wiadomości. Dwie drewniane płytki łączono sznurkiem, a następnie wewnętrzna powierzchnia była pokrywana woskiem i na niej pisano wiadomość.
W starożytności przy pomocy wosku pszczelego produkowano rzeźby i biżuterię. Wosk pszczeli był również wykorzystywany w wytwarzaniu szablonów odlewniczych.
Z kolei na innym krańcu świata w Indiach i na Jawie wosk pszczeli wykorzystywany był w procesie tzw. niebieskiego barwienia jako środek nieprzepuszczający. To znaczy, że na białą bawełnianą tkaninę nakładano wosk w odpowiednim wzorze, a następnie tkaninę barwiono w roztworze o zawartości indygo. Barwnik tylko zabarwiał materiał w tych miejscach, gdzie nie było wosku. Tak tworzone były biało-niebieskie wzory na tkaninach.
Należy również wspomnieć o Chinach, które jako pierwsze dostrzegły pozytywne działanie wosku pszczelego na zdrowie i urodę. Wosk pszczeli wykorzystywano między innymi w kremach, maściach, płynach czy pomadkach. Co ciekawe Chiny do dzisiaj są liderem w wykorzystaniu wosku pszczelego w medycynie estetycznej, kosmetyce czy też farmacji.
Wykorzystanie wosku pszczelego w medycynie
Najstarsze wzmianki o stosowaniu wosku pszczelego jako leku można znaleźć w starożytnych egipskich papirusach prawie 2000 lat przed narodzeniem Chrystusa.
W starożytnej Grecji wielu lekarzy, w tym Hipokrates, zalecali nakładanie warstwy wosku na szyję w przypadku anginy. Wosk pszczeli jest stosowany zarówno jako środek przeciwkaszlowy, jak i wykrztuśny, a także do stymulacji mleka u kobiet karmiących. Na początku ubiegłego wieku, w północnej Istrii w pobliżu miejscowości Lonche (Słowenia) znaleziono lewą część żuchwy neolitycznego człowieka. Była to szczęka mężczyzny w wieku 24-30 lat, który żył 6,5 tys. lat temu. Odkryto, że do kła żuchwy przyczepiony był wosk pszczeli, prawdopodobnie umieszczony tam w celu uśmierzenia bólu. Z kolei na cmentarzysku Gebel Ramlah w Egipcie znaleziono sztuczny ząb wykonany z wosku, który prawdopodobnie pełnił funkcję mini protezy.
Świece z wosku pszczelego
Od około II w. n.e. wosku pszczelego używano do produkcji świec. Poza starożytnymi Egipcjanami świece z wosku pszczelego stosowali również Rzymianie i Grecy. Później, wraz z pojawieniem się chrześcijaństwa wierni również zaczęli je stosować w swoich świątyniach. A z czasem Kościół Rzymskokatolicki ustanowił prawo nakazujące korzystanie w kościele ze świec wykonanych tylko z wosku pszczelego. W tamtych czasach każde opactwo miało swoją pasiekę, tak więc mogło zapewnić potrzebną ilość wosku. Świece te były stosowane również w kościołach wschodnich ortodoksyjnych, bowiem nie kapały oraz wydzielały dym, który jest prawie niewidoczny. a być może także dlatego, że płomień świecy z wosku pszczelego jest cieplejszy i bardziej żółty.
Inne ciekawe zastosowanie wosku pszczelego
Wosk pszczeli był także stosowany w celu wzmocnienia nici i przędzy oraz do uodpornienia ich przed wodą. Wykorzystywany był również do mocowania różnych komponentów w łukach. Przez wieki wosk pszczeli stosowany był do wytwarzania naboi, ponieważ dobrze izolował proch strzelniczy, a ponadto pocisk powleczony powłoką z wosku szybciej opuszczał lufę karabinu.
Wosk odegrał ważną rolę w zapisywaniu dźwięku. Po wielu wcześniejszych próbach z użyciem różnych materiałów Thomas Edison użył wosku do pokrywania walców w swoim słynnym fonografie. W jego ślady poszedł również Emil Berliner – twórca płyt długogrających. Wosk był również używany do konserwacji posągów z brązu. Musiały być one pokrywane dwa razy w roku woskiem rozpuszczonym w czystej terpentynie sosnowej.
Wosk pszczeli w funkcji pieniądza
Od zarania dziejów wosk pszczeli był wysoko cenionym materiałem. Był surowcem o wielu zastosowaniach, powszechnym w użyciu, często niezbędnym, a jednocześnie stosunkowo rzadkim. To właśnie te cechy sprawiły, że wosk pszczeli, obok soli, miedzi, brązu, srebra czy złota nabył status środka płatniczego.
Traktowanie wosku jako akceptowanego nośnika wartości było powszechne w starożytnym Rzymie. Np w 181r. p.n.e. kiedy Korsykanie zostali pokonani przez Rzymian, musieli zapłacić podatek w wysokości stu tysięcy funtów wosku pszczelego. Z kolei po zdobyciu twierdzy Trabzon w I wieku n.e. zażądano również przekazania całego dostępnego wosku w mieście.
Od V wieku na terenach polskich, wosk i miód stanowiły powszechnie stosowany środek płatniczy. Tę formę rozliczeń wymiany towarowej akceptowali chętnie także Wikingowie, przejawiający wówczas aktywność handlową na terenach Europy Środkowej i Wschodniej. W średniowieczu wosk pszczeli uważany był za tak wartościowy materiał, że był przyjęty jako środek płatniczy. Np w 1300 roku każdy francuski rolnik zobowiązany był płacić roczny podatek w wysokości 2 funtów wosku pszczelego. W czasach cara Piotra I wosk był uważany za cenny towar handlowy, taki jak sól, len, skóra, konopie, smalec i w konsekwencji wprowadzono carski monopol na zakup i sprzedaż tego towaru.
Epilog
Wiele z zastosowań wosku pszczelego jakie ludzkość odnotowała na przestrzeni ostatnich dwóch i pół tysięcy lat jest już tylko historyczną ciekawostką. Wiele z historycznych zastosowań jest po dziś dzień obecna w mniej lub bardziej niszowych obszarach, w których tradycyjne czy też ekologiczne metody wytwarzania różnych produktów są szczególnie ważne bądź mają swoich gorących zwolenników. Przykładami takich obszarów są świeczkarstwo, kosmetyka czy też impregnacja drewna.
Niemniej w czasach współczesnych, w wielu dziedzinach wosk znajduje nowe zastosowania. Począwszy od zastosowania w samym pszczelarstwie (zarówno amatorskim jak i profesjonalnym), gdzie wosk już stał się materiałem strategicznym i właściwie niezastąpionym w większości krajów świata, a w pozostałych krajach proces ten postępuje. A kończąc na nowych zastosowaniach wynikających z “trendu eko”, których przykładem jest zdobywającą coraz większą popularność metoda przechowywania żywności, czyli tzw woskowijki.
Wszystko to pozwala nam przypuszczać, a właściwie mieć pewność, że historia wosku pszczelego jest daleka od zakończenia i miejmy nadzieję, że potrwa kolejne 2,5 tysiąca lat.
BeeIO – Wosk pszczeli jako nośnik wartości w XXI wieku i Blockchain.
Jako surowiec strategiczny dla wielu kluczowych, z punktów widzenia ludzkości, branż (np. medycyna, pszczelarstwo) wosk pszczeli będzie zawsze bardzo ważnym surowcem. To właśnie funkcja płatnicza i rozliczeniowa jest obiektem zainteresowania projektu Beeio. Chcemy reanimować funkcję wosku pszczelego jako „nośnika wartości”. Beeio zakłada powiązanie tej właśnie funkcji wosku pszczelego z rynkiem kryptowalut i technologią Blockchain. Nad tym koncentrują się prace zespołu Beeio w 2022 roku.
